ترکیه دوباره غوغا به پا کرده! این بار با آزمایش موشک بالستیک “تایفون” (TAYFUN)؛ موشکی که می‌گویند می‌تواند تا ۱۰۰۰ کیلومتر آن‌طرف‌تر را هدف بگیرد – آن هم با دقتی مثال‌زدنی، شبیه به تک‌تیراندازی که سیبل را میزند! تازه برخلاف آزمایشات قبل، فیلم آن را نیز منتشر کرده‌اند که یعنی حرفی برای گفتن دارند. البته این آزمایش در دریای سیاه انجام شده؛ دریایی که با عرض پوزش، خیلی برای تست موشک‌های دوربرد مناسب نیست. عمق کم و شکل جغرافیایی‌اش باعث می‌شود که اگر موشک را دقیقاً در راستای خط ساحلی پرتاب نکنید، نمی‌توانید به حداکثر برد ادعایی برسید. مگر اینکه… بله، مگر اینکه یک سناریوی جنگی خاص در ذهن داشته باشید!
تایفون، پرنده‌ای با بال‌های چینی؟
اگر کمی موشکافانه‌تر به قضیه نگاه کنیمو لای پرونده‌های باز گذشته ترکیه، که در جناب وی باز شدهاند را باز کنیم، درمی‌یابیم که ترکیه فناوری موشک‌های سوخت جامد را از چین وارد کرده و دارد آن را بومی‌سازی می‌کند. خب، این چیز عجیبی نیست. ما هم در گذشته از همین روش‌ها استفاده کرده‌ایم – سوخت جامد از چین، سوخت مایع از کره شمالی و سوخت توهمات از هند. اصلاً بیایید خودمان را گول نزنیم؛ حالا با قاطعیت میتوان این را گفت که در صنعت موشکی، ما هیچ مزیت رقابتی خاصی نسبت به ترکیه نداریم که آن‌ها نتوانند به راحتی به آن دست پیدا کنند.
اما نکته‌ی کلیدی اینجاست: ترکیه، برخلاف ما، همه‌ی تخم‌مرغ‌هایش را در سبد نظامی‌گری نگذاشته و نمی‌گذارد. آن‌ها همزمان با توسعه‌ی توان نظامی‌شان، به زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی هم توجه ویژه‌ای دارند. یک رقابت پنهان و نفس‌گیر بین ما و ترکیه در جریان است؛ آن‌ها با اتکا به بخش خصوصی و رویکرد تجاری‌شان، همان دستاوردهایی را که ما با صرف هزینه‌های هنگفت و توجیه عقب‌ماندگی‌های دیگر به دست آورده‌ایم، به چنگ می‌آورند – و در عین حال، اقتصادشان هم نه که حالا مثل یک ساعت سوئیسی کار کند، که به‌هرحال از اقتصاد خواب رفته ما دقیق‌تر و منظم‌تر کار می‌کند!
ورای ظاهر
بیایید کمی هم از دید مهندسی به قضیه نگاه کنیم. وقتی به تصاویر لانچر موشک و به‌ویژه باله‌های عقب آن (همان باله‌های کوچکی که به انتهای موشک متصل می‌شوند) نگاه می‌کنیم، با ظرافت‌هایی روبرو می‌شویم که فراتر از یک مونتاژ ساده است. این ظرافت‌ها، نشانه‌هایی از بلوغ و پختگی صنعتی هستند که در پسِ خود، داستان‌ها دارند.
باله‌ها
باله‌های عقب موشک، شاید در نگاه اول، قطعاتی ساده و پیش‌پاافتاده به نظر برسند؛ اما در واقع، نقش بسیار مهمی در هدایت و پایداری موشک در طول پرواز ایفا می‌کنند. این بالک‌ها، مانند سکان کشتی در هوا عمل می‌کنند و به موشک کمک می‌کنند تا در مسیر درست حرکت کند و از انحراف و واژگونی آن جلوگیری می‌کنند.
طراحی شکل و ابعاد این باله‌ها، به دانش آیرودینامیک وابسته است. مهندسان باید با دقت فراوان، شکل این بالها را طوری طراحی کنند که بیشترین نیروی “برآ” (Lift) و کمترین نیروی “پسا” (Drag) را ایجاد کنند. نیروی لیفت، نیرویی است که موشک را به سمت بالا می‌کشد و نیروی درگ، نیرویی است که در خلاف جهت حرکت موشک عمل می‌کند و باعث کاهش سرعت آن می‌شود.
برای درک بهتر، تصور کنید که دستتان را از پنجره‌ی ماشین در حال حرکت بیرون ببرید. اگر دستتان را صاف نگه دارید، نیروی پسا (مقاومت هوا) را حس می‌کنید. اما اگر کمی به دستتان زاویه بدهید، نیروی برآ را هم حس خواهید کرد که دستتان را به سمت بالا می‌کشد. بالک‌های موشک هم دقیقاً همین کار را می‌کنند.
کره جنوبی، ژاپن، تایوان و کشورهای دیگری هم که در این زمینه فعال هستند، کم و بیش همین مسیر را طی می‌کنند. اصلاً انگار یک اصل نانوشته در دنیای امروز وجود دارد: “اگر می‌خواهی پیشرفت کنی، فقط به فکر موشک و تانک نباش!” البته، طبق فرمایشات بعضی از آقایان، اگر ما هم مثل بقیه‌ی کشورهای “نرمال” رفتار می‌کردیم، دیگر نمی‌توانستیم فناوری نظامی داشته باشیم!
بومی یا مونتاژ؟
حالا بگذریم از اینکه نیروی هوایی ترکیه – و کلاً قوای نظامی‌اش – در قیاس با ما، حرفی برای گفتن ندارد (!) (البته این فقط یک شوخی بود، جدی نگیرید!). سؤال مهم‌تر این است: آیا این موشک تایفون واقعاً یک محصول بومی است؟ آیا ترکیه می‌تواند در شرایط اضطراری و بحرانی، تعداد زیادی از این موشک‌ها را تولید کند؟
اجازه بدهید کمی درباره‌ی “بومی‌سازی” صحبت کنیم. وقتی می‌گوییم یک محصول بومی است، دقیقاً منظورمان چیست؟ آیا منظورمان این است که تمام قطعات و فناوری‌های به کار رفته در آن، از صفر تا صد در داخل کشور طراحی و تولید شدهاند؟ یا اینکه ممکن است بخش‌هایی از آن از کشورهای دیگر وارد شده باشد و ما فقط آن‌ها را مونتاژ کرده باشیم؟ یا شاید هم ترکیبی از این دو حالت باشد؟
در مورد موشک تایفون، به نظر می‌رسد که ترکیه از فناوری‌های چینی استفاده کرده و دارد آن‌ها را با دانش و تخصص بومی خود ترکیب می‌کند. این رویکرد، فی‌نفسه اشکالی ندارد. بسیاری از کشورهای پیشرفته‌ی دنیا هم از همین روش استفاده می‌کنند. مهم این است که بتوانیم به تدریج، وابستگی خود را به فناوری‌های خارجی کاهش دهیم و سهم دانش و نوآوری بومی را در محصولات خود افزایش دهیم.
رقابت منطقه‌ای؛ بازی پیچیده
اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود. ترکیه برنامه‌های بلندپروازانه‌ی دیگری هم در سر دارد. گفته می‌شود از این کشور قصد دارد با سومالی قراردادی امضا کند تا در خاک این کشور – که در نزدیکی خط استوا و اقیانوس هند قرار دارد – یک پایگاه فضایی بسازد! همچنین، ترکیه به دنبال ایجاد یک سایت آزمایشی برای موشک‌های دوربرد خود است تا بتواند آزمایش‌هایش را در فواصل دورتر و با امنیت بیشتر انجام دهد. مصر و چند کشور دیگر هم در سومالی فعال شدهاند و به نظر می‌رسد که این منطقه به یکی از کانون‌های رقابت‌های منطقه‌ای تبدیل شده است.
سوریه؛ عرصه‌ی قدرت‌نمایی ترکیه؟
در مورد سوریه هم، هنوز برای قضاوت نهایی خیلی زود است. نمی‌توان با قاطعیت گفت که ترکیه برنده‌ی نهایی تحولات سوریه خواهد بود. اما شواهد نشان می‌دهد که ترکیه فعلاً دست بالا را دارد. نفوذ خود در ارتش جدید سوریه را از همین حالا آغاز کرده و قرار است نیروهای نظامی سوری را – حتی در بخش پدافند هوایی – آموزش دهد. یک هیئت اقتصادی ترکیه‌ای هم به سوریه سفر کرده تا زمینه‌های همکاری‌های اقتصادی را بررسی کند.
البته، این به آن معنا نیست که ترکیه در بلندمدت هم لزوماً موفق خواهد بود. آینده‌ی سوریه به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله نحوه‌ی بازیگری ترکیه، ایران، روسیه، آمریکا و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای.
دنباله‌روی غرب یا بازیگری مستقل؟
برخی معتقدند که ترکیه دارد همان سیاست‌های غرب را در منطقه پیاده می‌کند. اما واقعیت این است که ترکیه منافع و راهبردهای خاص خود را دارد و در عین حال، با کشورهای غربی هم همکاری می‌کند. مسئله‌ی اصلی اینجاست که در انتخاب مسئولان، به دنبال افراد نابغه و استثنایی نیستند. برعکس، در کشور ما انگار یک مسابقه‌ی “کم‌عقل‌ترین‌ها” در جریان است! (خنده‌ای تلخ، همراه با تأسف) اصلاً انگار در کلام و رفتار بعضی از مسئولان، هیچ منطق و عقلانیتی وجود ندارد، چه برسد به اینکه بخواهند تصمیمات درست و منطقی بگیرند…
جمع‌بندی
در نهایت، میتوان گفت که آزمایش موشک تایفون توسط ترکیه، چیزی فراتر از یک رویداد نظامی صرف است. این اتفاق، بازتاب‌دهنده‌ی یک رقابت گسترده‌تر و پیچیده‌تر در عرصه‌های فناوری، اقتصاد، سیاست و ژئوپلیتیک است. رقابتی که در آن، کشورهایی که بتوانند هوشمندانه‌تر و آینده‌نگرانه‌تر عمل کنند، شانس بیشتری برای موفقیت خواهند داشت. و ما… خب، ما هم همچنان درگیر توجیه عقب‌ماندگی‌هایمان با بهانه‌ی پیشرفت‌های نظامی هستیم!
